کهن الگوی آرتمیس

زمانی که از الهه ها و خدابانوان صحبت میکنیم معمولا روابط عاشقانه و ازدواج و فرزند آوری آنان بخش پررنگ و چه بسا پررنگ ترین بخش زندگی آنهاست. اما درباره الهه های باکره یونان اینگونه نیست. در زندگی این الهه ها تقریبا رد پای هیچ مردی به عنوان معشوقه یاهمسر دیده نمیشود. کهن الگوی آرتمیس یا دیانا یکی از همین الهه هاست. ایزدبانوی شکار، طبیعت وحش، بکارت، ماه و حاصلخیزی که تصویرش را با نیم تنه ای کوتاه، ترکش تیرها بر شانه و کمانی نقره ای به دست می بینید.

کهن الگوی آرتمیس؛ حامی دختران

لتو مادر آرتمیس و آپولون و از معشوقه های زئوس بود و این دو فرزند را هم از زئوس باردار بود و همانطور که قابل حدس است در معرض آتش خشم و حسد هرا (ملکه زئوس) بود. او برای  فرار از دست هرا فرار میکند تا جایی دور از چشم او فرزندانش را به دنیا بیاورد تا اینکه به جزیره ای به نام دلوس میرسد.

روایت است که آرتمیس یک روز زودتر از برادر دوقلویش آپولون به دنیا می آید و از آنجایی که الهه زادآوری از ترس هرا در کنار لتو نبود، آرتمیس به محض تولد درکنار مادرش قرار میگیرد و به او در زایمان کمک میکند.

البته برخی روایت ها میگویند که محل تولد او دلوس نبوده و مادرش او را قبل از رسیدن به دلوس در مکانی به نام اورتوگیا به دنیا اورده است و به همین دلیل آرتمیس القابی همچون دلیا و کونتیا را دارد. در هر حال بعد از وضع حمل لتو معبدی در آنجا برای این خواهر و برادر ساخته میشود و از همان زمان آرتمیس را نگهبانان کودکان مخصوصا کودکان دختر می نامند.

البته حمایت های او شکل های گوناگونی داشت مثلا از آنجایی که او و برادرش هر دو به تیراندازی مشهور بودند، اگر زنی هنگام زایمان سختی بسیار میکشید، آرتمیس با تک تیر معروفش او را خلاص میکرد همچنین او  مانند آپولون میتوانست موجب مرگ یا بیماری ناگهانی شود.

آرتمیس از همان زمان کودکی به همراه حوریان به جنگل های کوهستانی و زمین های کشت شده میرفت و به شکار شیر و پلنگ و گوزن میپرداخت. او نه به لباس های مجلل علاقه ای داشت و نه از بودن در کاخ های المپ لذتی میبرد.او آنقدر عاشق طبیعت و تفریح با سایرحوریان بود که از زئوس عهد گرفت که اجازه دهد او همیشه باکره بماند و هیچگاه ازدواج نکند.

به همین دلیل با همه وجود از باکرگی خود و حوریان و منف های اطرافش محافظت میکرد و اگر کسی قصد داشت به او یا دختران دیگر تعرض کند آرتمیس سخت ترین مجازات ها را برایش درنظر میگرفت و معمولا او را به یک حیوان تبدیل میکرد. در این باره حتی زئوس هم نمیتوانست جلویش را بگیرد.

هرا تنها کسی بود که می توانست در ابراز خشم از آرتمیس پیشی گیرد. گرچه این دو خدابانو در شدت احساساتشان با هم برابری می کردند، اما جهت و انگیزه این خشم در آنها متفاوت بود. خشم زن هرایی متوجه “آن زن دیگر” است، اما آرتمیس از مردی یا مردانی به خشم می آید که او را تحقیر می شمارند و یه ارزشهایش در مقام یک زن بی احترامی می کنند یا به پاکدامنی سایر دختران تعرض میکنند.

گاهی اوقات آرتمیس به همراه برادرش آپولون خشونت هایش را اعمال میکرد. مثلا او و آپولون برای انتقام گرفتن از نیوبه که به مادرشان لتو توهین کرده بود خانواده او را به شکل بی رحمانه ای از بین بردند و در این کشتار آرتمیس به تنهایی شش دختر نیوبه را کشت. یا در جنگ بین یونان و تروا آرتمیس هم مثا برادرش برضد یونانی ها بود.

پرستش آرتمیس

آرتمیس را در اکثر شهرهای یونان می‌پرستیدند، اما فقط به‌عنوان یک خدای ثانویه. اگرچه برای یونانیان ساکن آسیای صغیر (ترکیهٔ امروزی)، او یک الوهیت برجسته بود. در اِفِسوس، یکی از شهرهای آسیای صغیر، برای احترام به او معبد بزرگی به نام معبد آرتمیس بنا نهادند که یکی از عجایب هفت‌گانه جهان به‌شمار می‌رفت. اما در شهر اِفِسوس او را عمدتاً به‌عنوان ایزدبانوی باروری می‌پرستیدند.

تندیس آرتمیس در اِفِسوس تا حد زیادی با دیگر سرزمین‌های یونان متفاوت است، به گونه‌ای که او همیشه به‌عنوان زنی شکارچی، همراه با تیر و کمان خود به تصویر کشیده می‌شد، اما در اِفِسوس او را به سبک شرقی نشان داده‌اند. اسپارتی‌های باستان برای آرتمیس به‌عنوان یک ایزدبانوی حامی و نگهبان قبل از عملیات لشکرکشی قربانی می‌کردند

اسطوره های شبیه به آرتمیس

یکی از این اسطوره ها هکاته است. در اسطوره‌های یونان، از ایزدبانوان یونانی و مرتبط با چهارراه‌ها و جهان‌زیرین است .هکاته الهه بخش تیره ماه بود و نیز شبهای تیره ای که ماه پنهان مانده است.این الهه با تاریکی سر و کار داشته،و الهه گذرگاه ها بود،که می گفتند محل ویژه جادوگران اهریمن صفت است.

او الهه ای شوم بود.این الهه میان «خیر و شر» یا نیکی و بدی سرگردان و مردّد است و این حالت در تمامی خدایان دیده می شود.این الهه درخت سرو و تمامی جانوران وحشی،به ویژه گوزن را مقدس می دانست.

یکی دیگر از شخصیت های اساطیری که به لحاظ شخصیتی شباهت زیادی به آرتمیس دارد گرد آفرید دختر گژدهم است. گردآفريد یا گردآفرين يکی از زنان جسور و فرزانه اساطير ايران است؛ که در شاهنامه و نقالی ها ويژگی های پهلوانی برجسته ای به او نسبت داده اند. او از معدود زنانی است که فردوسی او را به جنگاوری می ستايد.

از شباهت های بین آرتمیس یونانی و گردآفرین ایرانی میتوان به مهارت شگفت آور هر دو در تير اندازی باکمان، برگزيدن لباس و ظاهر مردانه، پيشگامی در عشق، داشتن پدری مقتدر و حضور در جنگ اشاره نمود. بنابراين براساس نظريات يونگ می توان گفت شباهت های اين دو شخصيت در اساطير ايران و يونان در ساختار مشترک اساطير دو ملت و ناخودآگاه جمعی مشترک ريشه داشته و منجر به ادبيات مشترک شده است.

البته که ناگفته نماند بیشترین قیاسی که تابحال صورت گرفته درمورد آرتمیس اول است  که از او به عنوان نخستین زن دریاسالار یاد میشود و حدود 500 سال قبل از میلاد زندگی میکرده است. اما از آنجایی که درمورد هویت آرتمیس اول که بین یونانی و ایرانی بودنآن شبهه وجود دارد و همچنین منابع محدود از تاریخ ایران قبل از اسلام و همچنین همشهری بودن هرودوت تاریخ نویس با آرتمیس و احتمال غلو در شخصیت آن ما نیز شباهت بین این دونفر را چندان شرح و بسط نمیدهیم.

کهن الگوی آرتمیس در روان ما

اولین چیزی که در کهن الکوی آرتمیس پررنگ است نپذیرفتن آسیب پذیری است. کهن الگوی آرتمیس یعنی یورش بردن به سمت هدف بدون ذره ای فکر و استدلال؛ از این لحاظ آرتمیس در برابر آتنا قرار میگیرد. آتنا هم گرچه جنگاور و دلاور است اما بیشتر از جنگیدن استراتژی است که برایش اهمیت دارد.

آرتمیس از ترس اینه ضعیف پنداشته نشود خشونت را به بدترین شکل آن اعمال میکند و چندان اهمیت نمیدهد که راهبهتری وجود دارد یا نه. البته که  قاطع و نترس بودن هم به همین منوال جزو نکات مثبت این کهن الگو است اما اگر افسارگسیخته شود تبدیل به کله شقی و اضطراب بسیار بالا خواهد شد.

از طرف دیگر آرتمیس یک الهه باکره است و باکره بودن در زنان به آن بخشی از روان آن ها مربوط است که در تصرف هیچ مردی نیست و این مربوط به بکات جسمی نیست بلکه مربوط به استقلالی است که زن بدون مرد و با تکیه بر ارزش های درونی تجربه میکند.

این بخش میتواند قدرت زیادی در اختیار یک زن قرار دهد  و همانطور که بالاتر گفتیم ویژگی مهم آرتمیس آسیب پذیر نبودن آن است. پس یک زن با تقویت آرتمیس به شکل آگاهانه از ضعف های روحی خود می کاهد اما باید مراقب باشد که با این کار به ویژگی های زناه و ظرافت های روحی خود آسیب نزند.